Bilboko Euskal Museoko haize-orratzak

1. haize-orratza.

Burdina forjatua, 139 x 87 cm.

Haize-orratz hau Euskal Museoak erosi zion 1920an Teodoro Garrori, 25 pezetatan, eta Tabiratik (Durango) dator.

Gurutze greko baten forma du, besoak lotzen dituzten “c” etzanekin; erdigunetik tximista zuzenak ateratzen dira eta beste gurutze txiki batekin burutzen da kopete kurbatu baten gainean. Geziak obalo bat du erdian, eta, lemaren gainean, zutik dagoen pertsonaia baten silueta, bere sudur handi eta puntazorrotzak bereizten duena, buruan txapel handia duela, eta ezkerreko eskua gerrian bermatuta.

Diseinuaren sinpletasunagatik eta dekorazio-errepertorioagatik (“c”-ak, obaloa), XVIII. mendearen amaierako obra neoklasikoa izan liteke.

2. haize-orratza.

Burdina forjatua, 170 x 100 cm.

Pieza hau 1922an sartu zen Euskal Museoaren bilduman, Eduardo Larari Mungian erosita, nahiz eta bere jatorria Otxandion dokumentatuta dagoela dirudien.

Egitura oso liraina da eta beso lis-loreduna duen gurutze soil baten itxura du, bere lemaren gainean pausatutako oilar baten irudiarekin, hari errematxeen bidez finkatua. Animalia sinbolikoa bere isatsaren lumaje lirainarengatik eta buruaren gaineko gandor apalarengatik ezagut daiteke, gorputz trauskilari lepo mehe eta luze batez lotua. Horren azpian bi “ese” dotore daude, kontrajarriak eta kateatuak.

Baliteke XVIII. mendetik XIX. menderako iragate-garaikoa izatea.

3. haize-orratza.

Burdina forjatua, 210 x 60 cm.

Ramon Echebarria medikuak 1920an emandako haize-orratz hau Erandiogoikoko Errementerizarra baserriaren goialdean zegoen; izen hori kontuan hartuta, litekeena da han antzinako forja bat egon izana.

Beste aleek ez bezala, haize-orratza gurutzearen gainean ezarria du, eta ez azpian. Gurutze grekoaren profila du, bihotz-formako profila duten “ese”-ak besoei atxikita, eta lore-erremateak langeta horizontalaren muturretan. Goialdean bi mutur ondulatuko bandera dauka, eta ardatzaren gainean aurrez aurre dauden bi uso, fintasunez marraztuak silueta bidez.

Diseinuaren sinpletasunak, inondik ere ez gainkargatuak, XVIII. mendearen azken hereneko data iradokitzen du, eta hurrengo mendekoa ere izan liteke, arte neoklasikoaren eraginpean.

4. haize-orratza.

Burdina forjatua, 113 x 67 cm.

Haize-orratz hau Usakekue kaleko etxe baten gainaldean egon zen, burdinolen hiribildu zen Otxandion, Felipa Olasok 1927an Euskal Museoari saldu zion arte.

Gurutze grekoa du, besoak elkarlotzen dituzten “c”-ekin eta erdigunetik irteten diren tximista izurtuekin, eta muturrak lis-loreak eta esferatxo-loreak dituzten kurbekin burutzen dira. Haize-orratza profil horzduneko lemaduna da, eta isats bihurgunetsua sortzen da hartatik. Oinarrian esfera bat du. XVIII. mendearen erdialdeko kronologia iradokitzen du “c”-ekin batera trazadura ondulatuak erabili izanak.

5. haize-orratza.

Burdina forjatua, 130 x 65 cm.

Haize-orratz hau Sondikako parrokoari, Nicolás Arroitari, erosi zitzaion 1950ean, nahiz eta Nabarnizko Mutio baserritik etorri.

Masta eta erremate horzduna duen ingerada angeluzuzeneko pala baino ez ditu kontserbatu; han, gurutze bat inskribatua duen zirkulu bat eta zirkuluerdi zapaldu bat hustu dira. Muturraren gainean, besoak hazta eginda dituen pertsonaia baten silueta dago; buruaren gainean sega bat altxatzen du.

XIX. mendeko pieza izan liteke.

6. haize-orratza.

Burdina forjatua, 137 x 92 cm.

Euskal Museoaren bilduman sartutako azken haize-orratza Enrique Ibabe Bilboko bizilagunak eman zuen 1974an, eta ez dakigu haren hasierako lekua zein izan zen.

Masta zilindriko baten gainean herensuge eder baten silueta dauka, atzapar zorrotzen gainean pausatua; hegal sartu bat zabaltzen du bere lumak iradokitzeko, eta isats uhindu bat, burua altxatzen duena, adar bihurri batez hornitua, ahoa irekiz ahutzak erakusteko. Bizkaiko Labe Garaietako egutegi batean erreproduzitu zen 1976an.

Diseinu eta egikera landuagatik, XIX. mendearen amaieran edo, seguruenik, XX. mendearen hasieran datatuko dugu.