Izenburua: "San Julian Atariko Barkuak: Muskizko Itsas Ondarearen Berreskuratzea eta Zabalkunde Digitala Herri Liburutegitik"
Gaia: Kultura Eskubideak eta Alfabetatze Mediatikoa eta Informazionala.
1. Sarrera: Non ezkutuko memoriak eskubide bihurtzen diren
Proiektu honek Muskizko Udal Liburutegiaren esperientzia aurkezten du tokiko itsas ondarearen berreskuratze, balioeste eta zabalkundean, Muskizko San Julian elizan aurkitutako grafito historiko batzuen harira. "Lekuek bertan bizi izan zirenen memoriak ezkutatzen dituzte" premisapean, eta pertsona eta erakundeen sentsibilitateari esker, Bizkaiko itsas historiaren eta antropologiaren aparteko lekukotza bat erreskatatu ahal izan da. Ekimena zuzenean lerrokatzen da Herri Liburutegien XII. Biltzar Nazionalaren gaiekin, eta erakusten du nola izan daitezkeen liburutegiak funtsezko eragile kultura-eskubideak gauzatzeko eta Alfabetatze Mediatikoa eta Informazionala sustatzeko, esperientzia interaktibo paregabe bat sortuz: bideo-joko hezitzaile bat. Helburua da herritarrak beren kultur ondarearekin konektatzeko zereginean beste liburutegi batzuentzat adibide eta inspirazio izan daitekeen jarduera bat partekatzea.
2. Testuingurua eta Aurkikuntza: Aurkikuntza Paisaia Eraldatu batean
Muskizko San Julian eliza talaia pribilegiatu batean altxatzen da, Barbadun ibaiaren estuarioaren gainean. Enklabe hori erabakigarria izan zen Triano Mendietako burdina ateratzeko, Lavalleko bere antzinako portuaren bidez. Hala ere, egungo paisaia erabat aldatuta dago: portua jada ez da existitzen eta antzinako paduraren gainean petrolio-findegi bat dago. Horrek oso zaila egiten du XIX. mendera arte eremua definitu zuen itsas jarduera zalapartatsua irudikatzea. Aurkikuntza, hain zuzen ere, ahaztutako memoria horren sinbolo batean gertatu zen: parrokiaren hegoaldeko atean. Portua aktibo zegoenean funtsezkoa zen sarbide hori, gaur egun erabilpenik gabe eta itxita dago. Txoko baztertu horretan gertatu zen aurkikuntza, 2021ean. Grafitoen aurkikuntza ustekabekoa izan bazen ere, etnologo bat bertan egotea ez zen kasualitatea: El Pobaleko Burdinolarentzat ibilbide bat prestatzen ari zen urrian ospatzen diren Europako Ondarearen Jardunaldiak zirela eta. Jakin-minak ("ez al dira barkuak?") bultzatu zuen aurkikuntzaren berri Burdinolari berari ematera, eta horrela hasi zen ondarea berreskuratzeko prozesu bat, iragan hori ahanzturatik erreskatatzeko.
3. Grafitoak: Iraganeko Itsas Bizitzara Leihoak
Muskizko San Julian elizako atean aurkitutako grafitoak duela berrehun urte baino gehiago datatutako multzo paregabea dira. Barkuen irudikapenak, izenak eta sinboloak dira, XVIII. eta XIX. mendeetako Bizkaiko itsas sinesmen eta ohituren lekuko. Exbototzat hartzen dira, agian bidaia baten aurretik mesede-eske egindakoak edo merkataritza-arrakastaren ondoren eskerrak ematekoak. Gehien irudikatutako ontzi mota ketxemarina da, garai hartan Bizkaiko kostaldeko itsas trafikoa monopolizatu zuena. Aurkikuntza hauek ezinbestekoak dira eskualdeko arbasoek itsasoarekin zuten harremana ulertzeko eta proiektu osoaren katalizatzaile dira.
4. Elkarlaneko Proiektu bat: Aliantza Finkatu bat
Proiektu honetako lankidetza Muskizko Liburutegiak eta El Pobaleko Burdinolak tokiko memoria historikoa berreskuratzeko duela urte batzuetatik duten aliantza estrategikoan oinarritzen da. Konfiantza horren emaitza gisa, Burdinolak aurkikuntzaren berri eman zion liburutegiari hasiera-hasieratik. Erantzuna berehalakoa izan zen: liburutegiak aktiboki proposatu zuen sortuko zen ikerketa guztiaren edizio digitala egitea eta bere gain hartu zuen hori gauzatzea, ahalik eta zabalkunderik handiena bermatzeko. Horrela, Burdinolak diziplinarteko lantaldea, erakusketa eta katalogo inprimatua koordinatzen zituen bitartean, liburutegia proiektuaren dimentsio digitalean ari zen lanean, paraleloan.
5. Liburutegi Publikoa: Kultura eta Zabalkunde Digitalaren Itsasargia
Muskizko Liburutegiaren inplikazioa tresna digitalak eta kulturarako eta informaziorako sarbide-gune gisa duen zeregina aprobetxatzean oinarritu zen, guztientzat, hainbat ekimenen bidez:
- Ezagutzarako Edizioa eta Sarbide Digitala: Liburutegiak edizio inprimatutik haratago joatea proposatu zuen (500 ale inguruko tirada batera mugatua eta, beraz, eskuratzen zaila), ikerlanak ahalik eta zabalkunderik handiena izan zezan. Liburutegiak edizio digitalean zuen esperientzia eta El Pobaleko Burdinolarekin aurretik egindako lanen sintonia ona funtsezkoak izan ziren Burdinolak egile-taldearekin eskubideak lortzeko bitartekaritza egin zezan. Horrela, liburutegia arduratu zen katalogoaren bertsio digitala HTML eta EPUB formatuetan sortzeaz, bere webgunetik eta eLiburutegia plataformatik ezagutzarako sarbide librea eta unibertsala bermatuz.
- Grafitotik 3Dra: Berrikuntza eta Ondarearen Jabetze Soziala: Grafitoetan aurkitutako ketxemarin adierazgarrienen 3D erreprodukzioak sortu ziren, XVIII. eta XIX. mendeetako Bizkaiko itsas aniztasuna hobekien irudikatzen dutenak hautatuz. Eredu horietako 200 baino gehiago banatu dira liburutegi, museo eta ikastetxeren artean. Ale bakoitzak QR kode bat du, proiektuaren informazio digital osora sarbidea ematen duena, objektu fisikoa bere testuinguru historikoarekin konektatuz eta ezagutzarako ibilbide berriak sortuz, antzinako kabotaje-bideak imitatuz.
Balioa emateko prozesu hau Bizkaiko Foru Aldundiak (hasierako ikerketaren buru izan zena, 2022an) eta tokiko prentsak (Deia, 2023ko otsailaren 7a) aitortu dute, liburutegiak digitalizazioan izandako protagonismoa azpimarratuz. Horrela, garatutako eredua erreferentzia errepikagarria da beren ondarea gizarteratzeko interesa duten beste erakunde batzuentzat.
- Gamifikazioa eta Narratiba Interaktiboa: "Rumbo a La Habana" Bideo-jokoa: Proiektuaren amaiera gisa, bideo-joko hezitzaile bat diseinatu eta garatu zen. "Rumbo a La Habana" lehen pertsonako abentura narratibo bat da, jokalariari Somorrostro haraneko historia bizitzeko aukera ematen diona. Jokoa publiko orokor batentzat pentsatuta dago (eskola-bisitak, familiak), eta ikastun gazte baten bidaia jarraitzen du burdinolatik kostaldera, garaiko jarduera sozioekonomikoetan murgiltzen duten hainbat minijoko tematikoren bidez (forja, errota baten konponketa, itsasontzi baten karga, grafitoen kalkoa). Bideo-joko honek ikerketa historikoa esperientzia parte-hartzaile eta gogoangarri bihurtzen du.
6. Eragina eta Garrantzia: Kultura Eskubide eta Adibide bihurtzen denean
Muskizko San Julian elizako grafitoen proiektuak, liburutegiaren parte-hartze aktiboarekin, eragin nabarmena izan du:
- Kultura Eskubideen Erabilera: Komunitateari bere ondarearen zati "ezkutu" bat eskuratzeko aukera eman dio, bere sustraiak eta kultur nortasuna hobeto ulertuz.
- Aberaste Soziala eta Komunitarioa: Memoria horien berreskuratzeak eta zabalkundeak aberastasun sozialari lagundu diote, tokiko ondarearen inguruan elkarrizketa eta harrotasuna sortuz.
- Beste Liburutegi batzuentzat Eredu Inspiratzailea: Esperientzia honek erakusten du nola herri liburutegiek arrakastaz kolabora dezaketen beste erakunde batzuekin, teknologia eta sormena erabil ditzaketen, gamifikazioa dibulgazio-tresna indartsu gisa ezar dezaketen, eta tokiko memoriaren zaintzaile aktibo bihur daitezkeen.
7. Ondorioa: Etorkizuna Ereiten Iraganaren Aztarnetan
Muskizko San Julian elizako itsas grafitoen proiektuak herri liburutegien ahalmen eraldatzailea erakusten du. El Pobaleko Burdinolaren eta Muskizko Liburutegiaren arteko lankidetzak aukera eman du lekukotza historiko baliotsu batzuk ahanzturatik erreskatatzeko ez ezik, ikaskuntzarako tresna bizi bihurtzeko ere, ondare horrek modu interaktiboan iraungo duela bermatzen duen bideo-joko batean amaituz. Espero dugu jardunbide honek beste liburutegi batzuk animatzea beren lurraldeetan ezkutatutako memoriak arakatzera eta horiek munduarekin partekatzeko modu berritzaile eta ludikoak aurkitzera.
